Thành nhà Bầu - Tuyên Quang

Dọc theo đường từ thị xã Tuyên Quang xuống cách bến Bình Ca chừng 400 m có một khu đất rộng mấy ki lô mét vuông. Trên khu đất này còn lại nhiều đoạn thành đất hay xây gạch , có đường lên thành lát đá xanh. Gạch ở đây cỡ lớn, thường thấy vào thời Lê.

Bằng vào dấu tích còn lại cho thấy quy mô của thành khá lớn. Khu vực này còn tìm thấy rất nhiều đạn đá đường kính từ 2 - 3 cm. Sử sách nói đó là thành nhà Bầu.

PHẾ TÍCH THÀNH NHÀ BẦU

Chúa Bầu là tên chỉ chung các đời dòng họ Vũ cát cứ ở Tuyên Quang thời Trịnh - Nguyễn phân tranh gần 200 năm (từ 1527 đến 1699), có công lớn đối với nhà Lê Trung hưng, đồng thời ra tay diệt trừ những tù trưởng gian ác, ổn định đời sống cho dân chúng trong vùng. Các đời họ Vũ trấn giữ trên thành ở núi Bầu nên được nhân dân xưng tụng là Chúa Bầu. Người khởi đầu sự nghiệp dòng họ là Vũ Văn Uyên - người có công chiêu mộ dân khai phá, mở mang đất Đại Đồng. Năm 1553, trong một trận chiến chống nhà Mạc, Vũ Văn Uyên tử trận, em trai là Vũ Văn Mật kế tục sự nghiệp của anh, chuyển căn cứ về Đại Đồng (nay thuộc xã An Khang, huyện Yên Sơn, tỉnh Tuyên Quang).

Thành được xây dựng trên khu vực đồi Bông Thượng và đồi Bông Hạ, thuận theo địa hình tự nhiên trên các sườn đồi, địa thế hẹp và hiểm trở, tường xây bằng gạch vồ to và dày, làm từ đất nung (loại gạch đặc trưng của thế kỷ 16). Vũ Văn Mật cho quân lính đào sông thông qua Bình Ca đến sông Lô tạo con hào rộng bao quanh thành. Từ chân tường thành có con đường lát đá xanh làm lối đi lên mặt thành. Trên mặt tường thành đặt các bệ súng thần công bắn đạn đá hướng ra sông Lô, trấn giữ thủy lộ Bắc tiến thời bấy giờ…

Năm 1565, khi họ Vũ mời các văn sĩ đến làm thơ phú ca ngợi phong cảnh Đại Đồng, Nguyễn Hãng phóng bút viết ngay Đại Đồng phong cảnh phú, trong đó có đoạn: “rời sinh chúa thánh/Đất có tôi lành… Hình thế ấy khen nào kể xiết/Phong cảnh này thực đã nên danh”.

“Lối xưa xe ngựa hồn thu thảo”

Con đường từ thị xã Tuyên Quang đến huyện Yên Sơn chưa đầy 20 km lổn nhổn đá cuội lớn cỡ nắm tay. Vào chân núi, leo lên thành, chỉ còn thấy các đoạn thấp được đắp bằng đất, cao hơn có một số đoạn xây bằng gạch vồ, thỉnh thoảng bắt gặp những tảng đá lớn được kè làm bậc cho người và ngựa lên xuống.

Trong quá trình xây dựng, trồng trọt ở khu vực thành nhà Bầu, người dân đào được nhiều bát, đĩa cổ nhưng thường làm vỡ, vứt đi hoặc nhặt đem về cho người sưu tầm đồ cổ. Cái nào nguyên vẹn thì bán với giá của một thứ đồ cũ bỏ đi. Rải rác trên mặt thành còn nhiều viên đạn được chế tác từ đá trắng. Có viên to bằng miệng bát, có viên nhỏ như hạt táo, tròn đều, tương đối nhẵn nhụi. Có những chỗ người dân dọn đất làm vườn, đạn đá lẫn đá cuội vun thành đống.

BẾN BÌNH CA

Xung quanh khu vực bến Bình Ca thuộc địa phận An Khang còn những tên xóm, tên làng có xuất xứ liên quan đến hoạt động của chúa Bầu như xóm Thúc Thủy là nơi hội quân đường sông, xóm Trường Thi là nơi tuyển chọn nhân tài. Anh em họ Vũ xuất thân từ nông dân đứng lên chống phong kiến. Nhưng khi đạt được thắng lợi thì họ gia nhập hàng ngũ giai cấp thống trị. Đó là hạn chế lịch sử của thời đại.

Nguồn tuyenquang.gov.vn (Phù Ninh); baomoi.com