Tạ Dao Hoàn

Tạ Dao Hoàn là người Giang Nam, sống vào thời Đường. Năm 14, 15 tuổi nàng được tuyển vào cung, sau trở thành Thượng nghi viên nữ quan của nữ hoàng Võ Tắc Thiên.

Lương vương Võ Tam Tư – cháu của Võ Tắc Thiên từng được viết rằng: Khi nông dân Tô Châu chạy loạn Thái Hồ, Võ Tam Tư cùng với Lai Tuấn Thần cực lực tiêu diệt hết sức tàn bạo, Tạ Dao Hoàn vì thế mà đứng ra phân chia, sắp xếp an phủ, bào chữa xoa dịu.
Từ Hữu Công nói, nàng từng dám đứng ra tranh biện với Võ Tắc Thiên, Võ Tắc Thiên tuy từ chối bình luận, nhưng trong thâm tâm tự cho rằng Tạ Dao Hoàn kiến thức không thua gì nam nhân, truyền chỉ đổi tên Tạ Dao Hoàn thành Tạ Trọng Cử, ban tặng phương kiếm tuần phủ Giang Nam, với nhiệm vụ là “nắm bắt, điều khiển việc ruộng vườn cá thịt của bách tính, nếu có người phạm tội, kể cả quý tộc quan lại cũng không khoan đãi”.

Tạ Dao Hoàn đến Tô Châu, cùng với Tô Loan Tiên cải trang thường phục đi thám thính tứ phương, điều tra nỗi khổ của dân, vừa hay lúc đó có một người tên là Viên Hành Kiện, vì cha của anh ta bị tên quan lại Châu Hưng hãm hại, xử trảm tại Lạc Dương, đổi tên thành Nguyễn Hoa để bỏ trốn ra ngoài, từng truy sát Châu Hưng từ Lĩnh Nam, không gặp được bằng hữu, đành phải ở lại Tô Châu. Một hôm gặp một đội viên miếu, có hai tên là Võ Hoành và Thái Thiểu Bỉnh đang cưỡng đoạt dân nữ Tiếu Tuệ Nương, Hành Kiện bất bình liền cứu giúp và đưa Võ Hoành tố lên công đường. Dao Hoàn tức giận, ra lệnh chém đầu huynh đệ cùng mẹ khác cha của Lai Tuấn Thần là Thái Thiểu Bỉnh, phạt nặng Võ Hoành. Ngay lập tức nhân dân hết sức vui mừng, nhưng như vậy lại kết oán với bọn Võ Tam Tư và Lai Tuấn Thần, chúng bèn vu hãm Dao Hoàn thông địch mưu phản, Lai Tuấn Thần xúi giục Võ Tam Tư xuyên tạc khẩu dụ của Võ Tắc Thiên truyền về phía nam để gia hại Tạ Dao Hoàn.

Tạ Dao Hoàn thấy Viên Hành Kiện đĩnh đạc khảng khái, lúc đầu chỉ là đồng ý giúp đỡ, sau vì mỗi đêm trăng vẫn thường ở trong hoa viên cùng Tô Loan Tiên thổ lộ đấu trí, thể hiện ý ái mộ Hành Kiện, Hành Kiện biết được, hai người trở thành hảo hữu.

Khi Hành Kiện cùng Võ Tồn Hậu đến Thái Hồ khuyên nông dân hồi hương thì Dao Hoàn bị Võ Tam Tư, Lai Tuấn Thần bắt. Võ Tắc Thiên vì được Dao Hoàn mật tấu, đối với Võ Tam Tư bán tín bán nghi, ngờ rằng y vu cáo, sau được Long Tượng Can ngàn dặm mật cáo, lại phát hiện Võ Tam Tư, Lai Tuấn Thần đã từng nam hạ, Nhân Tức và Từ Hữu Công đẳng mật hạnh Giang Nam, lúc Võ Tắc Thiên biết được, Tạ Dao Hoàn đã bị nghiêm hình xử tử. Võ Tắc Thiên bình thời đối địch với bọn hào môn quý tộc, mà cháu của mình lại đi vào con đường của lũ hào môn quý tộc nên vô cùng đau lòng. Bèn công nghiêm tra xử án, trừng phạt Lai Tuấn Thần, giáng chức Võ Tam Tư, truy phong Tạ Dao Hoàn làm Quốc hầu, mai táng ở Ngô Giang Đông Ngạn.

Nguồn dienanh.net